ارتباط کل سوره با غدیر

سوره انشراح حاکی از گشایش اساسی در رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است و خداوند خبر از انشراح صدر (گشادگی سینه) و آسودگی قلب آن حضرت می دھد.

در این سوره از مسئولیتی عظیم یاد شده که با انجام آن سنگینی از دوش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برداشته شده، دوران عسر و سختی پشت سر گذاشته می شود و

دوران یُسر و آسایش فرا می رسد. کلید همه ی این گشایش ها علی بن ابی طالب (علیه الّسلام) است، که آرامش نهائی و مطلق با منصوب کردن او به مقام امامت حاصل می شود. این تسلسِل مراحل اسلام و ارتباط نهایی آن با غدیر، در کلام امام باقر و امام صادق (علیھا الّسلام) چنین ترسیم شده است:

« کلام خداوند (أَلَْم نَْشَرْح لََکَ صْدَرَک) یعنی: آیا به تو نفهمانیدیم جانشینت کیست؟ آیا او را یار تو و خوار کننده ی دشمن تو قرار ندادیم؟ همان دشمنی که کمر تو را می شکست.

آیا از نسل علی، فرزندان انبیا را قرار نداده که هدایت یافته اند؟ (َوَرَفْعَنا لََکِ ذْکَرَک): تا آنجا که هر جا نام من (خدا) برده شود تو ھم، ای پیامبر، ھمراه من نام برده می شوی. ھرگاه از دنیای خود فارغ شدی، علی را برای ولایت منصوب کن تا به وسیله او از اختلاف ھدایت یابند.»(8)

در حدیث فوق فرازھای سوره ی انشراح، انسجام مقام نبوت و ولایت را در مسیر بیست و سه ساله ی رسالت نشان داده است. در حدیثی دیگر به جزئیات بیشتری از این ارتباط

پرداخته شده است:

« (أَلَْم نَْشَرْح لََکَصْدَرَک): آیا سینه ی تو را فراخ قرار ندادیم؟» فرمود: به وسیله ی علی (علیه الّسلام) که او را جانشین تو قرار دادیم. آن گاه که مکه را فتح کرد و قریش به اسلام  داخل شدند، خداوند سینه ی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و باطن او را گشایش عنایت فرمود. (َوَ وَضْعَناَعْنَکِ وْزَرَک): « مشکل تو را از دوشت برداشتیم.» فرمود: به وسیله علی (علیه الّسلام) جنگی را که کمرت را می شکست یعنی بار آن بر کمرت سنگینی می کرد از دوشت برداشتیم. (َوَرَفْعَنا لََکِذْکَرَک): « و یاد تو را بلندآوازه قرار دادیم.» فرمود: هرگاه نام من (خدا) برده شود، نام تو ھم ذکر می شود، و این ھمان کلام مردم است که می گویند: اَشَهد اَن لا اِلَه اَِّلا ُالله،َو اَشَهُد اََّنُ مَحَّمداًَ رُسوَل ِالله».

سپس می فرماید:

« (إَِّنَ مَع اْلُعْسِر یْسًرا): « با هر سختی آسانی ھست.» فرمود: مادامی که در سختی بودی آسانی برایت آمد. (َفإَِذاَفَرْغَتَفاْنِصْب): « آن گاه که فراغت یافتی منصوب کن.»

فرمود: آن گاه که از حجة الوداع فراغت یافتی، امیرالمؤمنین را منصوب کن. (َوإِلَىَربَِّکَفاْرَغْب): « و به سوی پروردگارت رغبت کن». »(9)

منظور از فراغت و منصوب کردن

نقطه ای که ارتباط دقیق این آیه را با غدیر روشن می کند، فھمیدن متعلَّقِ دو کلمه «َفَرْغَت» و «َفاْنِصْب» است. آیا منظور فراغت از چه کاری و منصوب کردن چه کسی و به چه

منصبی است؟ احادیث وارده در تفسیر آیه به غدیر، بر این دو نکته تأکید خاصی دارند.

درباره ی متعلَّق «َفَرْغَت» سه جھت به چشم می خورد که منظور از ھمه ی آنھا یک مطلب است، ولی ھر یک ازُبعد خاصی به مسئله می نگرد:

1. إَِذاَفَرْغَتِ منَ حّجَِک ... (10) إَِذاَفَرْغَتِ منَ حَّجِة الِوداعِ ...(11)

در این روایت دو بُعد زمانی مورد تأکید قرار گرفته و نشان دھنده آن است که منصوب کردن امیرالمؤمنین (علیه الّسلام) در غدیر پس از مراسم حج، آن ھم در سال حجة الوداع انجام

گرفته است.

2. إَِذاَفَرْغَتِ منُ دنیاَک(12)

در این مورد اشاره به نصب مقام ولایت در آخر عمر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است.

2. إَِذاَفَرْغَتِمن نُبَّوتَِک ...(13) إَِذاَفَرْغَتِ من اِقاَمِة الَفرائَِض ...(14) إَِذاَفَرْغَتِ من اِکماِل الَّشریَعِة (15).

در این سه مورد آخر، «رسالت بودن» ابلاغ حکم ولایت مورد توجه است، و این نکته با سه تعبیر متفاوت مطرح شده است: نبوت، یعنی پس از انجام ھمه آنچه به عنوان نبوت بر

عھده ی حضرت بود. اقامه ی فرائض، یعنی ولایت آخرین واجبی است که پس از ھمه ی آنھا اعلام شد. اکمال شریعت، یعنی چیزی از آنچه دین خداست باقی نماند و فقط ولایت

باقی ماند که باید به عنوان روح حاکم بر آنھا پس از پایان اعلان آنھا مطرح شود.

درباره ی متعلَّق «َفاْنِصْب» باید توجه داشت که فعل «نََصَب» به معنای منصوب کردن دو مفعول می خواھد که یکی منصوب شونده و دیگری منصبی است که وی بدان منصوب میگردد.

مفعول اول در شش حدیث با ذکر نام حضرت به صورت «َعلِیّاً» آمده و در یک مورد «امیرالمؤمنین» آمده و در مورد دیگری ھم «َعلََمَک» ذکر شده است. مفعول دوم ھم در یک

مورد «َوِصیّاً»، در یک مورد «اِماماً»، و در دو مورد «َعلَماً» و در دو حدیث دیگر به صورت جار و مجرور (لِلِولایَِة) آمده است، که مجموع عبارات از این قرار است:

1    .َفاْنِصْب اَمیَرالُمؤِمنیَن.(16)

2    .َفاْنِصْبَ علِیّاً.(17)

3    .َفاْنِصْبَ علِیّاً اِماماً.(18)

4    .َفاْنِصْبَ علِیّاً لِلِولایَِة.(19)

5    .َفاْنِصْبَ علِیّاًَ وِصیّاً.(20)

6    .َفاْنِصْبَعلِیّاًَ علَماً لِلنّاسِ.(21)

7    .َفاْنِصْبَ علََمَکَ و اَعلِنَ وِصیََّک.(22)

ھر یک از این کلمات نیز یادآور بعدی از ولایت مطلقه امیرالمؤمنین (علیه الّسلام) است. امامت به معنای پیشوایی و رھبری مردم، وصایت از بعد جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و

آله و سلم)،َعلَم بودن به معنای تنھا و یگانه نشاِن ھدایت بودن علی (علیه الّسلام) است.

پی نوشت ھا :

1- ابن حیون، شرح الاخبار، 245/1، ح270.

2- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/1.

3- حسکانی، شواھد التنزیل، 451/2، پاورقی؛ به نقل از تفسیر کشاف زمخشری.

4- قرطبی، تفسیر القرطبی، 109/20.

5- مجلسی، بحارالأنوار، 135/36، ح91؛ بحرانی، عوالم العلوم، 151/3، ح227. آقا نجفی، تأویل الایات، 812/2، ح4.

6- مجلسی، بحارالأنوار، 133/36؛ قمی، تفسیر القمی، 428/2.

7- مجلسی، بحارالأنوار، 142/38، ح105؛ بحرانی، عوالم العلوم، 150/3، ح 226؛ کلینی، الکافی، 294/1.

8- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/2.

9- مجلسی، بحارالأنوار، 133/36؛ قمی تفسیر القمی، 428/2.

.91ح ،135/36 ،بحارالأنوار ،مجلسی -10

.133/36 ،ھمان -11

12- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/2.

13- آقا نجفی، تأویل الایات، 811/2.

14- ابن حیون، شرح الاخبار، 245/1، ح270.

15- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/2.

.133/36 ،بحارالأنوار ،مجلسی -16

17- ابن حیون، شرح الاخبار، 245/1، ح270.

18- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/2.

19- ابن شھر آشوب، مناقب، 226/2؛ حسکانی، شواھد التنزیل، 451/2، ح1116.

20- آقا نجفی، تأویل الایات، 812-811/2؛ مجلسی، بحارالأنوار، 133/36، ح87.

.91ح ،135/36 ،بحارالأنوار ،مجلسی -21

.105ح ،142/38 ،بحارالأنوار ،مجلسی -22

فھرست منابع تحقیق:امامت غدیر در سوره انشراح 9/8/2014

http://rasekhoon.net/article/print/799320/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D8%AF%D8… 4/4

آقا نجفی، محمدتقی بن محمد باقر، تأویل الآیات الباھرات فی فضائل العترة الطاھرة، [بی جا]، امیرالمؤمنین (علیه الّسلام)، 1364 ش.

ابن حیون، شرح الاخبارفی فضائل الائمة الأطھار، تحقیق محمد الحسینی الجلالی، قم، جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1409 ق.

ابن شھر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب امیرالمؤمنین، تحقیق علی السید جمال اشرف الحسینی، قم، المکتبة الحیدریة، 1432 ق.

بحرانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال، تألیف عبدالله البحرانی الاصفھانی و مستدرکاتھا محمد باقر بن المرتضی الموحد الابطحی الاصفھانی، قم،

مؤسسه الامام المھدی (عج الله تعالی فرجه الشریف)، بی تا.

حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواھد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی اھل البیت صلوات الله و سلامه علیھم، تحقیق محمدباقر المحمودی، [بی جا]، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة،

1427 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع الاحکام القرآن، اعتنی به و صححه ھشام سمیر البخاری، ریاض، دار عالم الکتب، 1423 ق.

قمی، علی بن ابراھیم، تفسیر القمی، اشراف لجنة التحقیق و التصحیح فی المؤسسة، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412 ق.

کلینی، محّمد بن یعقوب، الکافی، چاپ پنجم، تھران، دار الکتب اسلامیه، 1363 ش.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الأطھار، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1423 ق.

منبع مقاله :

فصلنامه ی تخصصی امامت پژوھی، پاییز 1390

http://rasekhoon.net/article/show/799320    /انشراح-سوره-در-غدیر-امامت/

تمامی حقوق این پایگاه متعلق به موسسه فرھنگی و ھنری نور راسخون وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه می باشد